Дастурамали №__ дар бораи тартиби додани қарз ва ҳисоб кардани фоиз дар ташкилотҳои қарзӣ (минбаъд – Дастурамал) тибқи талаботи қисми 2 моддаи 3 ва қисми 5 моддаи 29 Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи фаъолияти бонкӣ" ва моддаҳои 20, 21, 23 Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи ташкилотҳои маблағгузории хурд” таҳия шуда, тартиби кор бо қарз ва ҳисоб кардани фоизи қарзро дар ташкилотҳои қарзӣ муайян менамояд.
БОБИ 1. МУҚАРРАРОТИ УМУМӢ
1. Мақсади асосии Дастурамали мазкур муқаррар намудани талаботҳои ҳадди ақал оид ба тартиби додани қарз ва ҳисоб кардани фоиз дар ташкилотҳои қарзӣ мебошад.
2. Дар Дастурамали мазкур мафҳумҳои асосии зерин истифода мешаванд:
- қарз - маблағе, ки аз ҷониби ташкилоти қарзӣ ба қарзгир бо шартҳои пардохти фоиз ва баргардонидан ба муҳлати муайян дода шудааст.
- қарзи хурд – қарзи то 500 000 (панҷсад ҳазор) сомонӣ додашавандаи бонкҳо ва қарз аз ҷониби ташкилотҳои маблағгузории хурд, кимаблағи онро санадҳои меъёрии ҳуқуқии Бонки миллии Тоҷикистон муқаррар кардаанд. Уҳдадориҳои зерини муштариён низ ба "қарз" ва “қарзи хурд” баробар дониста мешаванд, агар ташкилоти қарзӣ ҳуқуқи гузаронидани чунин амалиётро доро бошад:
а) кафолатҳо ва ҳамаи дигар уҳдадориҳои ғайритавозунии ба онҳо
монанд, ки ташкилотҳои қарзӣ ба шахсони дигар содир кардаанд;
б) овердрафтҳо, новобаста аз сабаби пайдоиши онҳо;
в) аккредитивҳо;
г) аз ҷониби ташкилотҳои қарзӣ дарёфти ҳар гуна ҳуҷҷати қарзии шахсе, ки аз рӯи он ӯ ба сифати векселдиҳанда, трассант ё кафил (ҷавобгарӣ бар дӯш дорад) баромад мекунад;
ғ) амалиёти факторингӣ;
д) амалиёти иҷораи молиявӣ (лизинг);
е) маблағгузории аҳдҳои тиҷоратӣ, аз ҷумла форфейтингӣ;
ё) қарзҳои ипотекӣ, истеъмолӣ;
ж) кортҳои қарзии бонкӣ;
з) ҳама гуна уҳдадории қонунӣ оид ба додани қарз;
- ҳудуди қарздиҳӣ - андозаи ниҳоии ҳамаи қарзҳои ба як қарзгир ва ё ба гурӯҳи қарзгирон дар маҷмуъ додашуда мебошад. Ташкилотҳои қарзӣ метавонанд меъёрҳои иловагиро на бештар аз меъёрҳои муқаррарнамудаи Бонки миллии Тоҷикистон муқаррар намоянд;
- хавфи қарзӣ - эҳтимолияти ба амал омадани зарар дар натиҷаи аз тарафи қарзгиранда ва/ё контрагент иҷро нагардидани уҳдадориҳои он тибқи шартҳои мувофиқашуда;
- меъёри фоизи қарз - ин ифодаи фоизӣ мебошад, ки нисбат ба қарз ва барои давраи муайяни ҳисобкунии он муқаррар карда мешавад. Давраи ҳисобкунии фоизи қарз бо шартномаи байни ташкилоти қарзӣ ва муштарӣ муайян карда мешавад ва маҳдуд намебошад (яъне давра метавонад як рӯз, як ҳафта, як моҳ, ду моҳ, семоҳа, нимсола, яксола ва ғайра тибқи мувофиқаи муштарӣ ва ташкилоти қарзӣ бошад);
- меъёри самараноки фоизии солона - ифодаи фоизие мебошад, ки тибқи он фоизи қарз бо назардошти тамоми пардохтҳои хизматрасонии қарз, ки аз ҷониби муштарӣ ба ташкилоти қарзӣ пардохта мешавад, ҳисоб карда мешавад;
- скоринги қарзӣ – ин низоми баҳогузории қобилияти қарзадокунии муштарӣ дар асоси усулҳои ададии оморӣ;
- гарав - тарзи таъмини иҷрои уҳдадориест, ки вобаста ба он қарздеҳ оид ба уҳдадории бо гарав таъмингардида (гаравгир) ҳуқуқ дорад дар ҳолати иҷро накардани ин уҳдадорӣ аз ҷониби қарздор аз арзиши молу мулки ба гарав гузошташуда нисбат ба дигар қарздорони шахсе, ки ин молу мулк аз они ӯст (гаравдеҳ), талаботашро қонеъ гардонад, ба истиснои ҳолатҳои муқаррарнамудаи қонун;
- мушаххаскунии фосилавии шахсияти муштарӣ – аз муштарӣ (намояндаи муштарӣ) гирифтани маълумоти мушаххаскунанда аз тарафи ташкилоти қарзӣ бо истифода аз технологияҳои иттилоотию коммуникатсионӣ.
- шахси вобаста - мафҳуми “шахси вобаста”, ки дар Дастурамали мазкур пешбинӣ шудааст, мутобиқи тавзеҳоти ҳамин мафҳум дар Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи фаъолияти бонкӣ” муайян карда мешавад.
3. Андозаи ниҳоии қарзҳо ба қарзгирон тибқи талаботи қонунгузории бонкӣ ва санадҳои меъёрии ҳуқуқии Бонки миллии Тоҷикистон муқаррар карда мешавад.
4. Ташкилоти қарзӣ уҳдадор аст, ки меъёри фоизи қарз ва меъёри самараноки фоизии солонаи қарзро дар шартномаи қарзӣ нишон диҳад.
5. Агар тартиби дигаре пешбинӣ нагардида бошад, ҳуҷҷатҳои пешбининамудаи ин Дастурамал метавонанд дар шакли электронӣ тибқи талаботҳои қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба имзои электронӣ тартиб дода шуда, имзо ва нигоҳдорӣ карда шаванд.
БОБИ 2. СИЁСАТИ ҚАРЗӢ ВА КУМИТАИ ҚАРЗИИ
ТАШКИЛОТИ ҚАРЗӢ
6. Санадҳои меъёрии дохилии ташкилотҳои қарзӣ, ки сиёсати қарзии онҳоро танзим менамоянд, бо назардошти талаботи Дастурамали мазкур аз ҷониби Шӯрои нозирон (Шӯрои парасторон) тасдиқ карда мешаванд.
7. Санадҳои меъёрии дохилӣ ҳамаи муқаррароти асосиеро, ки ба додани қарзҳо дахл доранд – намуд ва асъори қарз, меъёри фоизӣ, ҳаҷм ва мақсади қарз, тақсими масъулият ва салоҳияти кормандони ташкилоти қарзӣ дар самти қарздиҳӣ, сиёсат нисбат ба таснифу таҳлили сандуқи қарзӣ, ҳиссаҷудокуниҳо ба суратҳисоби захираҳо, инчунин чораҳоеро, ки ҳангоми пайдо шудани қарзҳои мушкилситон андешида мешаванд, бояд дар бар гиранд.
8. Ташкилоти қарзӣ метавонад ба шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ, соҳибкорони хурду миёна қарзҳои гурӯҳӣ низ пешниҳод намояд.
9. Ташкилотҳои қарзӣ дар раванди муаррифӣ намудани маҳсулотҳои қарзии худ, аз ҷумла, маҳсулотҳои қарзии нав, иқдомҳои гуногун ва ғайра, ҳуқуқ надоранд дар воситаҳои таблиғотӣ маълумотҳои нодурусту бардурӯғро истифода намоянд, ки он ҳуқуқи истеъмолкунандагони хизматрасониҳои молиявиро поймол менамояд.
10. Дар бонкҳо ва ташкилотҳои амонатии қарзии хурд барои амалӣ намудани сиёсати қарздиҳӣ бо қарори Шӯрои нозирон, Кумитаи қарзии Саридора дар ҳайати на камтар аз 5 нафарташкил карда мешавад. Ба ҳайати Кумитаи қарзӣ, ки мақоми кории дастаҷамъии ташкилоти қарзӣ мебошад, намояндагони роҳбарияти ташкилоти қарзӣ, инчунин роҳбарони воҳидҳои сохтории қарзӣ, ҳуқуқ, шуъбаи амалиёт бо муштарӣ (фронт-офис) ва дигар хадамоти он дохил мешаванд.
11. Кумитаи қарзии Саридораи ташкилоти қарзиро муовини раиси Раёсат ё шахси дигари ӯро ивазкунанда, ки сарпарасти воҳиди сохтории самти қарздиҳӣ намебошад, роҳбарӣ мекунад.
12. Баррасӣ ва қабули қарор оид ба додани қарзҳои калон, қарз ба шахсони вобаста, қарзҳои боваринок, кафолатҳо танҳо ваколати истисноии Кумитаи қарзии Саридораи ташкилоти қарзӣ мебошад.
13. Саридораи бонкҳо ва ташкилотҳои амонатии қарзии хурд дар асоси санадҳои меъёрии дохилӣ барои филиалҳои худ кумитаҳои қарзӣ ташкил намуда, барои амалӣ намудани сиёсати қарздиҳии онҳо талабот муқаррар менамоянд.
Бонкҳо ва ташкилотҳои амонатии қарзии хурд фаъолияти кумитаҳои қарзии воҳидҳои сохтории худро дар доираи санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ бо назардошти хавф, ҳаҷм, сатҳ, соҳа ва ҳудуди қарздиҳӣ муайян менамоянд.
Ҳайати аъзои Кумитаи қарзии филиалҳои бонкҳо ва ташкилотҳои амонатии қарзии хурд бояд на камтар аз 3 нафарро ташкил диҳанд.
14. Ташкилотҳои қарзии хурд ва фондҳои қарзии хурд барои амалӣ намудани сиёсати қарздиҳӣ вобаста ба сохтори худ метавонанд Кумитаи қарзӣ ташкил намоянд ва ҳайати он набояд камтар аз 3 нафар бошад.
15. Ҳамаи масъалаҳое, ки ба додан ва ё надодани қарз, интиқол ва ё фурӯши қарз, аз суратҳисоб хориҷ кардани қарзҳо, кафолатҳо, уҳдадориҳо, супоришномаҳо ва дигар ивазкунандаҳои ба онҳо баробар алоқаманданд, дар ҷаласаҳои Кумитаи қарзӣ баррасӣ гардида, дар ҳолатҳои дахлдор бо Шӯрои нозирон мувофиқа карда мешаванд.
16. Низомномаи Кумитаи қарзии ташкилотҳои қарзиро Шӯрои нозирон (Шӯрои парасторон) тасдиқ менамояд, ки дар он салоҳият ва тақсими ваколат оид ба додани қарз, аз ҷумла ҳудуди маблағи қарз, инчунин дараҷаи пуррагии ҷавобгарӣ оид ба қарзҳои додашуда муқаррар карда мешавад.
17. Ягон шахси алоҳидаи ташкилоти қарзӣ ҳуқуқи додани қарзҳоеро, ки пешниҳоди онҳоро Кумитаи қарзии Саридора рад кардааст, надорад.
БОБИ 3. КОРГУЗОРӢ БО ҚАРЗҲО
18. Ташкилоти қарзӣ мутобиқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ва санадҳои меъёрии ҳуқуқии Бонки миллии Тоҷикистон сабтҳои ҳуҷҷатӣ ва электрониро дар шакли парвандаи алоҳида барои ҳар як қарзгир ба роҳ мемонад. Сабтҳои мазкур ҳамаи маълумоти заруриро дар бораи қарзгирон, шартҳои додани қарз ва талабот дар бораи табодули маълумот бо Бюрои таърихи қарз дар бар мегирад.
19. Ташкилоти қарзӣ оиди баҳисобгирии маълумот дар бораи дараҷа ва шакли алоқамандии қарзгирони ташкилотҳое, ки қарзҳояшон ҳангоми муайян намудани ҳудуди қарздиҳӣ ҷамъ мешаванд, дар китоби алоҳида сабт ворид менамояд.
20. Ташкилоти қарзӣ қабл аз пешниҳоди қарз ба муштарӣ (то ба имзо расонидани шартномаи қарзӣ), бо таври хаттӣ ё электронӣ маълумот дар бораи ҳамаи намудҳои қарзҳои додашаванда, шартҳои қарз, шартҳои пардохт (муҳлатҳои воқеии пардохти қарзи асосӣ ва фоиз), арзиши умумии қарз, огоҳӣ дар бораи додани маълумот ба Бюрои таърихи қарз, намудҳои таъминоти қабулшаванда ва ғайраро пешниҳод менамояд. Маълумотномаи мазкур дар шакли варақаи деворӣ, китобчаи ташвиқотӣ ё дар шакли электронӣ тартиб дода мешавад, ки аз ҷониби Раёсати (роҳбари) ташкилоти қарзӣ тасдиқ мегардад.
БОБИ 4. БАРРАСИИ ДАРХОСТ БАРОИ ГИРИФТАНИ ҚАРЗ
21. Кор оид ба додани қарз аз лаҳзаи қабул кардани дархост аз муштарӣ оғоз мегардад. Шахсоне, ки ба баррасии дархостҳо барои гирифтани қарз машғуланд, амалҳои зеринро анҷом медиҳанд:
а) омӯзиши қарзгир бо ҷалби маълумоти пурра дар бораи худи қарзгир ва он соҳаи иқтисод, ки вай ният дорад маблағи гирифташударо ба он истифода намояд;
б) маълумоти дахлдор аз Бюрои таърихи қарз мутобиқи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи таърихи қарз (кредит)" гирифта мешавад;
в) гузаронидани суҳбат (гуфтугӯи телефонӣ) бо қарзгир ё намояндаи ваколатдори он, ки дар ҷараёни он симои ибтидоии равонии қарзгир муайян карда шуда, салоҳият ва омодагии касбии ӯ ошкор мешавад.
22. Бастаи ҳуҷҷатҳои дархостшаванда барои қарзгир-шахси воқеӣ ва шахси ҳуқуқӣ дар алоҳидагӣ муқаррар карда мешавад:
а) аз қарзгир - шахси ҳуқуқӣ дархост намудани бастаи ҳуҷҷатҳое, ки имкон медиҳанд ҳолати ӯ муфассал ва пурра арзёбӣ шавад, аз ҷумла:
- дархост барои гирифтани қарз бо қайди мақсад, маблағи дархостшаванда, муҳлат, манбаи пардохти қарз ва шартҳое, ки дар асоси онҳо қарз гирифта мешавад;
- ҳуҷҷатҳои таъсисии шахсони ҳуқуқӣ;
- ҳисоботи тавозунӣ, ҳисоботи фоидаву зиён ва гардиши маблағҳои пулӣ бо қайди мақомоти андоз;
- нусхаи маълумотнома аз мақомоти андози ҷойи бақайдгирӣ дар хусуси надоштани қарз дар назди буҷет;
- нақшаи фаъолият (бо дарназардошти дурнамои фаъолияти қарзгир);
- пурсишномаи намунавии пуркардашуда;
- варақа бо намунаи имзои шахсоне, ки ҳуқуқи имзои аввал ва агар пешбинӣ шуда бошад, ҳуқуқи имзои дуюмро доранд;
- рӯйхати молу мулк бо нишон додани арзиш ё таъминоти дигаре, ки метавонад аз ҷониби қарзгир ба сифати таъмини бозгардонии қарз пешниҳод шавад;
- ҳуҷҷатҳои дигаре, ки ташкилоти қарзӣ пешниҳоди онҳоро аз қарзгир бо санадҳои дохилӣ муқаррар намудааст.
б) аз қарзгир – шахси воқеӣ дархост намудани ҳадди ақали ҳуҷҷатҳои зерин:
- ариза барои гирифтани қарз бо зикри мақсад, маблағи дархостшаванда, муҳлат, манбаи пардохти қарз ва шартҳое, ки дар асоси онҳо қарз гирифта мешавад;
- нусхаи шиноснома;
- нусхаи шиносномаи зомин, ҳангоми истифодаи замонат;
- нусхаи ҳуҷҷати рақами мушаххаси андозсупорандаро тасдиқкунанда;
- нусхаи шаҳодатнома, патент ва ё дигар ҳуҷҷати тасдиқкунандаи кору фаъолияти қарзгир, ҳангоми пешниҳоди қарз ба соҳибкорон;
- нақшаи тиҷоратӣ, ҳангоми пешниҳоди қарз ба соҳибкори инфиродӣ;
- рӯйхати молу мулк бо нишон додани арзиш ё таъминоти дигаре, ки метавонад аз ҷониби қарзгир ба сифати таъмини бозгардонии қарз пешниҳод шавад;
- ҳуҷҷатҳои дигаре, ки ташкилоти қарзӣ пешниҳоди онҳоро аз қарзгир бо санадҳои дохилӣ муқаррар намудааст.
23. Дар баробари ҳуҷҷатҳои пешбинишуда, дар парвандаҳои қарзии муштариён бояд маълумотнома дар ҳаҷми 1 варақ бо андозаи ҳуруфи на камтар аз 22, ки дар он шартҳои асосии қарз нишон дода шудаанд, ҷойгир карда шавад. Дар маълумотнома бояд имзои муштарӣ оиди бо шартҳои қарз шинос шудани он мавҷуд бошад.
Маълумотномаи мазкур метавонад дар шакли электронӣ нигоҳ дошта шуда, бо тартиби муқарраргардидаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон тасдиқ карда шавад.
24. Дар ҳолати мавҷуд будани модели скоринги қарзӣ барои қарзҳои хурд, ки аз ҷониби мақоми дахлдор (Шӯрои нозирон/парасторон) ё кумитаи қарзии ташкилоти қарзӣ тасдиқ шудааст, онҳо метавонанд баъди ба расмият даровардани ҳуҷҷатҳои дахлдор, қарор дар бораи додан ё рад кардани қарзҳои хурдро қабул намоянд;
25. Агар ба сифати таъмини қарзи гирифташаванда кафолатнома ё замонат истифода шавад, дар ин маврид омӯзиши кафил ё зомин, обрӯю эътибори касбии он, доштани қобилияти қарзадокунӣ, масъулият ва омодагияш барои иҷрои уҳдадориҳо анҷом дода мешавад.
26. Ҳамаи амалҳои кормандон оид ба омӯхтани қарзгир, ки дар боло номбар шуданд, дар асоси ҳуҷҷатҳои дохилии ташкилоти қарзӣ, ки салоҳият ва уҳдадориҳои вазифавии кормандони мазкурро муайян мекунад, амалӣ карда мешаванд.
27. Аз ҷониби ташкилоти қарзӣ ҳамаи дархостҳо барои гирифтани қарз, новобаста аз қарори қабулгардида оид ба дархост дар дафтари ҳисобгирӣ (дар шакли коғазӣ ё электронӣ) сабт карда мешаванд.
28. Баъд аз иҷро гардидани ҳамаи талаботи дар боло зикршуда, шахсоне, ки қарзгирро меомӯзанд (чун қоида, онҳо кормандоне мебошанд, ки ба сатҳи аввали шахсони масъули додани қарз дохил мешаванд), дар асоси маълумоти омодашуда оид ба додан ва ё надодани қарз ба қарзгир хулоса (хабарнома, аз ҷумла дар намуди СМС-паём) пешниҳод менамоянд.
29. Кумитаи қарзӣ метавонад ҷиҳати санҷиши иловагӣ ва гирифтани маълумоти иловагӣ дар бораи муштарӣ барои такмили хулоса қарор қабул намояд.
30. Қарор оид ба додан ва ё надодани қарз ҳуҷҷати дохилибонкӣ ба шумор рафта, нусхаи он ба муштарӣ дода намешавад. Дар ҳолати мувофиқат накардани дархости қарз ба талаботи намуди қарз, ташкилоти қарзӣ ҳуқуқ дорад қарз надиҳад ё маблағ ва муҳлати қарзи дархостшударо кам намояд.
31. Оид ба қарори дахлдор ба муштарӣ ба таври шифоҳӣ ва ё электронӣ маълумот дода мешавад ва бо талаби муштарӣ ташкилоти қарзӣ метавонад ба ӯ маълумоти хаттӣ пешниҳод намояд. Мундариҷаи қарор дар намуди электронӣ сабт ёфта, нусхаи аслии қарор дар парвандаи қарзгир нигоҳдорӣ мешавад.
32. Ташкилоти қарзӣ вобаста ба андозаи қарз, муҳлати кор бо дархост, омӯзиши ҳуҷҷатҳо, огоҳ намудани муштарӣ дар хусуси рад кардани додани қарз ва ғайраро муқаррар менамояд, аз ҷумла:
- дархостҳо барои гирифтани қарз дар давоми 5 рӯзи корӣ аз лаҳзаи ворид гардидани онҳо баррасӣ карда мешаванд;
- таҳлили ҳуҷҷатҳо ва қабули қарор вобаста аз маблағи қарз дар бонкҳо то 500 000 (панҷсад ҳазор) сомонӣ - дар муддати ду ҳафта ва зиёда аз 500 000 (панҷсад ҳазор) сомонӣ - то як моҳ аз лаҳзаи пешниҳоди ҳуҷҷатҳо амалӣ мегардад;
- таҳлили ҳуҷҷатҳо ва қабули қарор вобаста аз маблағи қарз дар ташкилотҳои маблағгузории хурд то 100 000 (сад ҳазор) сомонӣ - дар муддати ду ҳафта ва зиёда аз 100 000 (сад ҳазор) сомонӣ - то як моҳ аз лаҳзаи пешниҳоди ҳуҷҷатҳо амалӣ мегардад;
- огоҳӣ дар хусуси рад кардани додани қарз дар давоми то се рӯзи корӣ аз лаҳзаи қабули қарор амалӣ карда мешавад;
- таъмин намудани робитаи доимӣ бо қарзгир, ҳангоми зарурат, санҷиши истифодаи мақсадноки қарз.
33. Ташкилоти қарзӣ дар ҳуҷҷатҳои дохилӣ муҳлатҳои дар банди 32 Дастурамали мазкур пешбинишударо вобаста бо андозаи қарзҳои пешниҳодшаванда дар ҳудуди он муқаррар менамояд.
34. Риояи раванди баррасии дархости муштарӣ дар бораи додани қарз аз ҷониби мақоме, ки дар ташкилоти қарзӣ назорати дохилиро амалӣ менамояд, дар асоси дафтари ҳисобгирии дархостҳо ва дигар ҳуҷҷатҳои дохилӣ, мунтазам зери назорат ва санҷиш қарор мегирад.
БОБИ 5. БАСТАНИ ШАРТНОМАИ ҚАРЗӢ
35. Муносибатҳои ташкилоти қарзӣ бо муштарӣ оид ба додани қарз ва баргардонидани он тибқи шартнома, қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Дастурамали мазкур танзим карда мешавад.
36. Ҳангоми бастани шартномаи қарзӣ (аз ҷумла дар шакли электронӣ) дар он ҳамаи шартҳое, ки мувофиқи онҳо қарз дода мешавад, пешбинӣ мегардад, аз ҷумла: намуд ва асъори қарз, маблағ, муҳлат, меъёри фоиз, таърихи бастани шартнома, тартиби додан, тамдид ва таҷдиди қарз, таъминнокӣ (агар зарур бошад), тартиби додан ва манбаҳои пӯшонидани қарз, тартиби пардохти қарз дар ҳолати ба таъхир афтодани он, ё дар ҳолати азнавташкилдиҳии шахсони ҳуқуқӣ, мушаххасоти тарафҳо, маълумот оид ба пешниҳоди таърихи қарзи муштарӣ ба Бюрои таърихи қарз бо огоҳ намудани ӯ.
37. Бо тартиби муқаррарнамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ва бо истифода аз усулҳои мушаххаскунии фосилавии шахсияти муштарӣ, ки қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон муқаррар намудааст, шартномаи қарзӣ метавонад дар шакли электронӣ ва бидуни иштироки бевоситаи (мустақими) муштарӣ бо риояи талаботи банди 36 Дастурамали мазкур баста шавад.Дар ин ҳолат ташкилоти қарзӣ бояд имконияти ба таври дахлдор санҷидани дурустии ҳуҷҷатҳои пешниҳодшударо бо истифода аз таҷҳизоту технологияҳои иттилоотию комуникатсионӣ дошта бошад.
38. Ҷадвали пардохти қарз бо тавсифи муфассали тартиб ва муҳлати пардохт таҳия ва якҷоя бо шартнома имзо гардида, ба шартномаи қарзӣ замима карда мешавад. Ташкилоти қарзӣ метавонад талаботи мазкурро ба таври электронӣ низ амалӣ намояд.
39. Бо мақсади мутобиқати фаъолияти қарзгир ба нақшаи кории пешниҳодшуда, дурнамои гардиши маблағҳо, риоя ва назорати ҷадвали пардохти қарз дар шартномаи қарзӣ, пешниҳоди ҳисоботи молиявӣ аз ҷониби қарзгир бо нишон додани муҳлат, дар давраи истифодаи маблағҳои қарзӣ пешбинӣ карда мешавад. Ташкилоти қарзӣ метавонад бо мақсади мониторинги қарз аз қарзгир ҳуҷҷатҳои дигари ба иҷрои назорат алоқамандро талаб намояд.
40. Дар шартнома ҳамаи намудҳои ҷавобгарии тарафҳо ва чораҳое, ки дар ҳолати иҷро нагардидани уҳдадориҳо андешида мешаванд, мушаххас пешбинӣ ва муқаррар карда мешавад.
41. Миқдори нусхаи шартномаи басташаванда набояд аз миқдори тарафҳое, ки онро мебанданд, камтар бошад. Ҳар як тарафи иштирокдори шартнома бояд нусхаи аслии шартномаи қарзиро, ки аз ҷониби тарафҳо ба таври коғазӣ ва ё электронӣ ба имзо расидааст, гирад. Шартномаи қарзӣ набояд хилофи қонунгузории ҷории Ҷумҳурии Тоҷикистон ва санадҳои меъёрии хуқуқии Бонки миллии Тоҷикистон бошад.
42. Ташкилоти қарзӣ ҳуқуқи яктарафа тағйир додани шартҳои шартномаи қарзиро надорад, ба истиснои ҳолатҳое, ки қонунгузорӣ пешбинӣ кардааст.
43. Маблағи қарзи пешниҳодшаванда бояд ба ҳамон асъоре, ки дар шартномаи қарзӣ пешбинӣ гардидааст, ба қарзгир дода шавад. Дар ҳолати зарурӣ қарз метавонад бо мувофиқаи тарафҳо бо дигар асъор дар асоси созишномаи иловагӣ ба қарзгир дода шавад.
44. Аз тарафи ташкилоти қарзӣ истифода бурдани як қисми маблағи қарзи асосӣ ҳамчун захира ё амонати суғуртавӣ манъ аст.
45. Ташкилоти қарзӣ наметавонад ба қарзгире, ки талаботи шартномаи қарзии амалкунандаро вайрон менамояд, қарзи нав диҳад.
46. Дар парвандаи қарзии қарзгир мазмуни мухтасари ҳамаи вохӯриву суҳбатҳо, гуфтушунидҳои телефонӣ бо қарзгир, натиҷаҳои он ва хулосаҳо аз рӯи санҷиши қарзгир қайд карда шуда, инчунин ҳамаи мукотиботи вобаста ба қарз замима карда мешаванд.
47. Ҳамаи ҳисоботҳо ва хуҷҷатҳое, ки мутобиқи Дастурамали мазкур талаб карда мешаванд, на камтар аз 5 сол баъди баргардонидани қарз дар ҳамин парвандаи қарзӣ нигаҳдорӣ мешаванд. Дар парвандаи қарзӣ нусхаи ҳуҷҷатҳои аввалиндараҷа оид ба додани қарз ва пардохти он бо фоизҳояш якҷоя бо беруннависи ин суратҳисобҳо нигаҳдорӣ карда мешаванд.
БОБИ 6. БА РАСМИЯТ ДАРОВАРДАНИ ТАЪМИНОТИ ҚАРЗ
48. Иҷрои уҳдадориҳои қарзгир метавонад бо гарави молу мулк таъмин карда шавад. Дар ҳолати қарзро напардохтани қарзгир ташкилоти қарзӣ бояд бо тартиби муқаррарнамудаи қонун ва шартнома ба молу мулки зери гарав буда рӯёниш намуда, маблағи бадастомадаро ба пардохти уҳдадории иҷронашудаи қарздор равона намояд.
49. Агар ташкилоти қарзӣ қарзро таҳти гарав диҳад, ғайр аз шартномаи қарзӣ, шартномаи гарав низ баста мешавад ва минбаъд ҳамаи муносибатҳои бо гарав алоқаманди байни тарафҳо тибқи қонунҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи ипотека" ё "Дар бораи гарави амволи манқул ва бақайдгирии уҳдадориҳои таъминшуда" амалӣ мегардад.
50. Ба шартнома рӯйхати пурраи молу мулки ба гарав гузошташуда бо нишон додани арзиши онҳо, тасдиқномаҳо, шаҳодатномаҳо ва дигар ҳуҷҷатҳои техникӣ (ҳуҷҷатҳои тасдиқкунандаи ҳуқуқи молумулкӣ) замима мегарданд. Шартномаи гарав бо тартиби муқаррарнамудаи қонунгузорӣ ба расмият дароварда мешавад.
51. Дар ҳолати таҳти гарав додани қарз, хусусиятҳои молу мулки ба гарав гузошташуда бо назардошти талаботи бозор ба инобат гирифта мешавад. Гарави нисбатан афзалиятнок барои ташкилоти қарзӣ коғазҳои қиматноки Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва коғазҳои қиматноки Бонки миллии Тоҷикистон, инчунин пасандозҳо ба ҳисоб мераванд. Агар қарз зери чунин гарав дода шавад, ташкилоти қарзӣ месанҷад, ки лаҳзаи пардохти қоғазҳои қиматнок ва муҳлати пардохти пасандоз то анҷоми муҳлати пардохти қарз фаро нарасад.
52. Ташкилоти қарзӣ метавонад бо риояи талаботи қонунгузории амалкунанда ба сифати гарав ҳуқуқи истифодабарии заминро бо ҳуқуқи бегона намудани он низ қабул намояд.
53. Ташкилоти қарзӣ ҳангоми додани қарз таҳти гарав корҳои зайлро иҷро менамояд:
а) мансубияти молу мулки қарзгирро месанҷад ва дар сурати ба гарав гузоштани моликияти якҷояи зиёда аз як шахс (шахсони воқеӣ ё хуқуқӣ), розигии хаттии ҳамаи соҳибмулконро талаб менамояд;
б) қаблан ба қарздеҳи дигар ба гарав гузошта шудан ё нашудани ин молу мулкро бо истифода аз ҳама намуди феҳрастҳои бақайдгирии гарави молу мулк ва дигар маълумоти дастрасшаванда месанҷад;
в) дар ҳолати шубҳанок будани арзиши гарав, ки дар ҳуҷҷатҳои тасдиқкунандаи он нишон дода шудааст, пешакӣ онро мустақилона баҳо диҳад ё дар мувофиқа бо қарзгир-гаравдеҳ тавассути даъвати нархгузори мустақил арзиши ҳақиқии онро муқаррар менамояд;
г) тадқиқоти маркетингии молу мулки ба гарав гузошташавандаро гузаронида, дараҷаи пардохтпазирӣ, арзиши воқеии бозорӣ ва нархи тахминии фурӯши гаравро муайян намуда, нақшаи назорат аз болои шароити нигаҳдории онро тартиб медиҳад;
ғ) дар ҳолати ҷой доштани хавфи паст шудани нархи молу мулки ба гарав гузошташуда (масалан, аз сабаби пастшавии мавсимии нарх), ташкилоти қарзиро зарур аст, ки таъмини иловагии иҷрои ухдадории қарзиро талаб намояд.
54. Дар ҳолати дар ихтиёри қарзгир гузоштани молу мулки ба гарав гузошташуда, дар шартнома тамоми ҷузъиёти шартҳои истифодаи чунин молу мулк, аз ҷумла ҳуқуқу вазифаҳои истифодакунанда, инчунин ба куҷо сарф шудани маблағҳое, ки ҳангоми истифодаи гарав ба даст меоянд, қайд мегардад.
55. Ташкилоти қарзӣ маснуоти заргарии ба сифати гарав барои нигоҳдорӣ қабулнамударо бояд дар халтачаҳои шаффоф, ки дорои тамғаи сурбӣ (пломба) мебошанд, нигоҳ дорад.
56. Ҳангоми додани қарзи бо кафолати бонкӣ ё замонат таъминшуда, ташкилоти қарзӣ онро бояд тибқи талаботи Кодекси граждании Ҷумҳурии Тоҷикистон ва дигар санадҳои меъёрии хуқуқӣ ба расмият дарорад.
57. Ташкилоти қарзӣ наметавонад таҳти гарави саҳмияҳои худ қарз, пешпардохт, кафолатнома ё коғази қиматноки дигар диҳад ё дигар уҳдадориҳоро ба зимма гирад.
58. Ташкилоти қарзӣ аз фурӯши молу мулки ба гарав гузошташуда аввал маблағи қарзи асосӣ, фоизҳои ҳисобшуда ва дигар хароҷотҳоро мепӯшонад.
59. Иҷрои уҳдадориҳои қарзгир инчунин ба воситаи дигар усулҳои пешбининамудаи қонун ё шартнома таъмин карда мешавад.
БОБИ 7. КОР БО ҚАРЗҲОИ ҶОРӢ
60. Бо мақсади пешгирӣ намудани талафоти имконпазир аз рӯи қарзҳои додашуда, ташкилоти қарзӣ аз болои онҳо назорати доимӣ бурда, робитаи доимиро бо қарзгир таъмин ва мониторинги қарзро пайваста амалӣ менамояд.
61. Корманди ваколатдори ташкилоти қарзӣ дар ҳолати ошкор кардани ягон аломати бадшавии ҳолати молиявии муштарӣ, фавран Кумитаи қарзӣ ва ё шахси масъулро барои андешидани чораҳои дахлдор огоҳ менамояд. Ба нишонаҳои огоҳкунанда ҳолатҳои зерин мансуб мебошанд:
- саривақт пешниҳод накардани маълумот, пешниҳоди маълумоти нопурра дар хусуси ҳолати молиявӣ;
- тамоюли манфӣ доштани нишондиҳандаҳои дурнамои фаъолият;
- саривақт напардохтани фоизҳо;
- хоҳиши тамдиди қарз;
- истифодаи ғайримақсадноки қарз;
- саркашии қарзгир аз робита бо ташкилоти қарзӣ;
- надоштани имконият барои санҷиши ҳуҷҷатҳои ба шартномаи қарзӣ алоқамандбуда;
- иваз гардидани роҳбарияти корхонаи қарзгир ва ғайра.
62. Бо мақсади мукаммал намудани низоми қарзӣ, назорати доимии самаранок ва дастрасии иттилоот доир ба қарзҳо, ташкилоти қарзӣ уҳдадор аст, ки дар Саридораи худ феҳрасти ягонаи қарзҳоро (дар шакли электронӣ) тартиб дода, оид ба сандуқи қарзӣ ба Бюрои таърихи қарз маълумот пешниҳод намояд.
63. Пардохти уҳдадориҳои қарзӣ ба таври зайл ва дар асоси ҳуҷҷатҳои зерин анҷом дода шавад:
- аз суратҳисобҳои қарздор (суратҳисоби пасандозӣ, суратҳисоби амонатии дархостӣ, суратҳисоби амонатии муҳлатнок), музди меҳнати ҳисобкардашудаи қарздор дар асоси фармоиши хаттӣ, агар дар шартномаи қарзӣ чунин ҳуқуқ пешбинӣ шуда бошад;
- ба суратҳисоби ташкилоти қарзӣ ба воситаи муассисаҳои алоқа ё дигар ташкилотҳои қарзӣ дар асоси супориши хаттии қарздор;
- дар асоси варақаи ворида ба хазинаи ташкилоти қарзӣ қабул кардани маблағи уҳдадориҳои қарзӣ;
- дар асоси фармоиши пардохтӣ бо истифода аз воситаҳои электронии пардохтӣ, аз ҷумла корти пардохтии бонкӣ ва ҳамёни электронии мушаххасшуда.
БОБИ 8. МОНИТОРИНГИ ҚАРЗҲОИ МУШКИЛСИТОН
64. Барои кор бо қарзҳои мушкилситон дар ташкилоти қарзӣ воҳиди сохторӣ ташкил мегардад ва ҳамаи парвандаҳои қарзҳои мазкур ба ихтиёри он супурда мешавад. Агар ташкилоти қарзӣ дорои имконияти ташкили чунин воҳиди сохторӣ набошад, он гоҳ барои пешбурди фаъолияти мазкуршахси масъул таъин мегардад. Воҳиди сохтории ташкилоти қарзӣ ҳангоми мониторинги қарзҳои мушкилситон бояд маълумотҳои аз Бюрои таърихи қарз гирифташударо истифода барад.
65. Дар сурати тамдиди (таҷдиди) қарзҳои мушкилситон диққати махсус бояд ба ошкор кардани тамоилҳои манфӣ дода шавад, то ки ташкилоти қарзӣ тавонад барои аз талафоти имконпазир эмин шудан чораҳои зарурӣ андешад, аз ҷумла бо роҳи таъмини пардохти қарз, зиёд намудани маблағҷудокунӣ ба захира барои пӯшонидани талафоти эҳтимолӣ (потенсиалӣ). Ҳангоми тамдиди (таҷдиди) қарз, зам кардани маблағи фоизҳои ҳисобшуда, вале пардохтнашуда ба бақияи қарзи асосӣ манъ аст.
66. Ташкилоти қарзӣ дар шартномаи қарзӣ тартиби пардохти қарзҳои батаъхирафтодаро (ҳангоми ба таъхир афтодани қарзи асосӣ аз рӯи муҳлатҳои муқарраркардаи шартномаи қарзӣ ё нақшаи пардохти он) бояд муқаррар намояд.
67. Ҳангоми азнавташкилдиҳии қарздор, ҳуқуқу уҳдадориҳои шахси ҳуқуқии азнавташкилшаванда, ки аз шартномаи қарзӣ бармеоянд, дар асоси тақсимоти тавозун ё санади таҳвил тасдиқ карда мешаванд.
68. Баъдан ташкилоти қарзӣ бо мақсади фурӯши имконпазири молу мулки таҳти гарав қарордошта ба тадқиқоти маркетингӣ шуруъ менамояд. Чунин тадқиқот ба таври доимӣ бо роҳи тезонидани чорабиниҳои марбут ба фурӯши молу мулки таҳти гарав қарордошта гузаронида мешавад.
69. Агар таъмини баргардонидани қарз бо роҳҳои дигар, ғайр аз фурӯши молу мулки гарав имконпазир набошад, ин тадқиқот бо хулосаи муфассал дар хусуси гарав бо нишон додани дараҷаи пардохтпазирии он дар вақти ҷорӣ, тавсифи тартиби фурӯш ва ҳудуди тақрибии нархи фурӯш анҷом дода мешавад.
70. Ҳамчунин, дар хулоса мумкин аст фикри воҳиди сохтории дахлдори ташкилоти қарзӣ оид ба кор бо қарзҳои мушкилситон дар бораи айни ҳол лозим будани фурӯши молу мулки гаравӣ ё ки интизор шудани он (то ки баъдан бо нархи баландтар фурӯхта шавад) нишон дода шавад.
71. Бо мақсади таъмини саривақт пардохтани қарзи қарзгир, ташкилоти қарзӣ дар шартномаи қарзӣ қайд менамояд, ки пӯшонидани қарз аз ҳисоби манбаъҳои дуюмдараҷа то ба охир расидани муҳлати қарз низ имкон дорад.
72. Ташкилоти қарзӣ дар баробари чораҳои дар бандҳои 69-71 Дастурамали мазкур пешбинишуда, бо худи қарзгир низ доимо ба таври зайл кор мебарад:
- огоҳ кардани қарзгир аз хусуси гузаштани муҳлати қарз ва мушкилоти имконпазири ҷойдошта;
- гузаронидани гуфтушунидҳо;
- даъват кардани қарзгир ба ташкилоти қарзӣ;
- ба Бюрои таърихи қарз додани маълумот оид ба таърихи қарзи муштарӣ.
73. Воҳиди сохтории дахлдори ташкилоти қарзӣ ҳисобот дар бораи корҳои анҷомдодашударо доимо барои баррасӣ ба роҳбарияти ташкилоти қарзӣ пешниҳод менамояд ва дар он ҳамаи чораҳоеро, ки оид ба баргардонидани қарзҳои мушкилситон андешида шудаанд, инчунин тасниф намудани сандуқи қарзиро нишон медиҳад.
74. Дар қисмати хулосавии ҳисоботи воҳиди сохториидахлдори ташкилоти қарзӣ ҷиҳати кори минбаъдаи қарзҳои мушкилситон таклифҳо пешниҳод карда мешаванд, ки онҳо аз ҷумла, феҳристи қарзҳоеро, ки аз рӯи онҳо бояд истеҳсолоти судӣ оғоз карда шавад, рӯйхат ва маблағи умумии қарзҳои аз суратҳисоб хориҷшаванда, тавсияҳо доир ба андешидани баъзе чораҳо нисбат ба қарзгирони алоҳида ва ғайраро дар бар мегиранд.
75. Кормандони ташкилоти қарзӣ ҳамаи амалҳо ва муносибати худро бо муштарӣ тибқи талаботҳои қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон, санадҳои меъёрии ҳуқуқии Бонки миллии Тоҷикистон ва меъёрҳои умумибашарии ахлоқ амалӣ менамоянд.
БОБИ 9. ТАРТИБИ ХОРИҶ КАРДАНИ ҚАРЗҲОИ БЕЭЪТИМОД
76. Қарзҳои беэътимод тибқи санади меъёрии ҳуқуқии дахлдори Бонки миллии Тоҷикистон аз тавозун хориҷ карда мешаванд.
77. Дар сурати барнагардонидани қарзи беэътимод, дар асоси хулосаи воҳиди сохтории дахлдори ташкилоти қарзӣ оид ба кор бо қарзҳои мушкилситон ва Кумитаи қарзӣ, пас аз мувофиқа бо Шӯрои нозирон (Шӯрои парасторон) қарори Раёсати ташкилоти қарзӣ дар хусуси аз ҳисоби Фонди пӯшонидани талафоти имконпазир аз рӯи қарзҳо (минбаъд - ФПТИ) хориҷ ва берун аз низом ба ҳисоб гирифтани қарз қабул карда мешавад.
78. Ҳамаи маблағҳое, ки баъд аз иҷрои талаботи банди 77 Дастурамали мазкур барои пардохтани қарз ворид мешаванд, мутобиқи санади меъёрии хуқуқии дахлдори Бонки миллии Тоҷикистон вобаста аз манбаи хориҷ кардани қарзҳо ба даромад ё фоидаи ташкилоти қарзӣ равона карда мешаванд.
79. Баҳисобгирии қарз, ки аз суратҳисоби ФПТИ хориҷ мегардад, дар муддати на камтар аз 5 сол аз рӯзи аз ҳисоб хориҷ кардани он бо усули ҳисобгирии берун аз низом пеш бурда мешавад.
80. Баҳисобгирии назоратии ҳамаи қарзҳои дар давоми 5 соли охир аз ҳисоб хориҷшуда, ки пардохт нашудаанд, дар асоси маълумотнома дар шакли коғазӣ ва электронӣ анҷом дода мешавад. Маълумотномаи мазкур иттилооти зеринро дар бар мегирад:
- дар хусуси ба Бюрои таърихи қарз пешниҳод кардани маълумот дар бораи аз тавозун хориҷ кардани қарзҳо;
- қарор оид ба хориҷ кардани қарз;
- номи Саридораи ташкилоти қарзӣ, филиал (воҳиди дигари сохторӣ);
- таърихи хориҷ кардани қарз;
- рақами суратҳисоби қарзӣ;
- номи қарзгир;
- бақияи қарзи пардохтанашуда;
- бақияи фоизи пардохтанашуда;
- хароҷоти пӯшониданашудаи ташкилоти қарзӣ.
81. Воҳиди сохтории дахлдори ҳисобгирии ташкилоти қарзӣ давра ба давра муқоисаву санҷиши ҳисобгирии назоратии қарзҳои аз суратҳисоб хориҷшуда ва варақаҳои ҳисобгирии қарзҳоро аз рӯи миқдори суратҳисобҳо ва маблағҳои аз суратҳисоб хориҷшуда амалӣ менамояд. Маълумот дар бораи қарзҳои аз суратҳисоб хориҷшуда махфӣ нигоҳ дошта мешавад.
БОБИ 10. КОРИ МИНБАЪДА БО ҚАРЗҲОИ
АЗ ТАВОЗУН ХОРИҶШУДА
82. Ташкилоти қарзӣ аз рӯи қарзҳои аз тавозун хориҷшуда, ки ба суратҳисоби ҳисобгирии берун аз низом дохил карда шудаанд, дар давоми муҳлати тибқи банди 83 Дастурамали мазкур муқаррарнамуда кор мебарад.
83. Қарзҳое, ки ба ҳисобгирии берун аз низом бурда шудаанд, баъд аз гузашти 5 сол аз ҷониби воҳиди сохтории дахлдори кор бо қарзҳои мушкилситон баррасӣ карда мешаванд.
84. Шӯрои нозирон (Шӯрои парасторон) қарзҳоеро, ки ба ҳисобгирии берун аз низом дохил карда шудаанд, дар тамоми муддати баҳисобгирӣ назорат намуда, мунтазам дар назди маҷлиси саҳмиядорон (иштирокдорон) аз рӯи кор бо онҳо ҳисобот медиҳад.
85. Дарёфти роҳҳои пардохтани қарз тавассути чорабиниҳои зерин анҷом дода мешавад:
- мушоҳидаи доимии маводи васоити ахбори омма бо мақсади ошкор намудани маълумоти зарурӣ дар бораи шахси қарздор, ки дар хусуси қобилияти пардохтпазирии вай шаҳодат медиҳад;
- нигоҳ доштани алоқаи доимӣ бо хешовандони наздики шахси воқеии қарздор, дар ҳолате, ки агар барнагардонидани қарз бо сабаби набудани имконияти кофтукоби қарзгир ба амал омада бошад ва ғайра.
86. Дар ҳолате, ки агар имкони баргардонидани қарз дар оянда пешбинӣ шуда бошад, воҳиди сохтории дахлдори ташкилоти қарзӣ оид ба кор бо қарзҳои мушкилситон муҳлати ҳисобгирии онро ба давраи нисбатан дарозтар тамдид менамояд. Агар ташкилоти қарзӣ тамоми имкониятҳоро истифода намуда бошад, он гоҳ воҳиди сохтории дахлдори ташкилоти қарзӣ оид ба кор бо қарзҳои мушкилситон дар хусуси имкон надоштани баргардонидани қарз қарор қабул менамояд. Дар бораи ҳамаи қарорҳои қабулнамудаи воҳиди сохтории дахлдори ташкилоти қарзӣ оид ба кор бо қарзҳои мушкилситон саривақт ба Шӯрои нозирон (Шӯрои парасторон)-и ташкилоти қарзӣ ба таври хаттӣ хабар дода мешавад.
БОБИ 11. ҲИСОБ КАРДАН ВА
СИТОНИДАНИ ФОИЗИ ҚАРЗ
87. Андоза ва муҳлати пардохти (ситонидани) фоизи қарз вобаста ба ҳаҷми қарзи додашуда ва муҳлати баргардонидани он муқаррар карда мешавад. Шартҳои тағйирёбии фоизи қарз ҳангоми дигар шудани вазъи макроиқтисодӣ (сатҳи таваррум, меъёри бозтамвил ва меъёри захираҳои ҳатмии Бонки миллии Тоҷикистон, вобаста аз тағйирёбии меъёри байналмилалии фоизӣ “LIBOR ё FIBOR”), инчунин андозаи ҷаримаҳо барои саривақт напардохтани он мумкин аст дар шартномаи қарзӣ нишон дода шаванд.
88. Ташкилоти қарзӣ бо муштарӣ сиёсати фоизии худро бо назардошти муҳлат, маблағ, намуди қарз ва хавфҳои қарзӣ ба таври инфиродӣ муқаррар менамояд ва муштарӣ бояд бо чор усули тартиби ҳисоби қарз ва фоизҳои он шинос шуда, яке аз онҳоро интихоб ва бо имзои худ тасдиқ намояд.
89. Меъёри самараноки фоизии солонаи қарзҳо аз рӯи баробарии зерин ҳисоб карда мешавад:
Рt- пардохтҳо барои давраи t;
t - (1,...., N) шумораи давраҳо (рӯз, моҳ ва сол);
S - маблағи қарзи додашуда;
Ғ - хароҷотҳо барои хизматрасонӣ ҳангоми гирифтани қарз;
IRR - меъёри самараноки фоизии солона.
Ҳисобкунии меъёри самараноки фоизии солона аз тарафи ташкилоти қарзӣ бо усули алгебравӣ ба воситаи барномаҳои компютерӣ ба роҳ монда мешавад. Барои ҳисобкунии меъёри самараноки фоизии солона функсияи молиявии ВСДa -и барномаи Microsoft EXCEL (ва агар барномаи Microsoft EXCEL бо забони англисӣ бошад, функсияи IRRb) тавсия дода мешавад. Дар Замима ба Дастурамали мазкур намунаҳо барои ҳисоб кардани меъёри самараноки фоизии солона нишон дода шудаанд. Ҳангоми ҳисобкунии меъёри самараноки фоизии солона маблағҳои пардохташаванда ва даврияти пардохти онҳо метавонанд гуногун бошанд.
90. Ҳисобкунии фоизи қарз танҳо аз бақияи қарз анҷом дода мешавад. Дар ҳолати пеш аз муҳлат пардохтани қарз ҳисоб кардани фоиз барои муҳлати боқимондаи он ва истифодабарии дигар усулҳои ҳисобкунии қарз манъ аст. Инчунин ситонидани ҳар гуна музоҷоти ҷаримавӣ барои саривақт иҷро накардани уҳдадорӣ (пардохти фоиз, маблағи қарз) танҳо аз ҳисоби бақияи уҳдадории иҷронашуда, ҳисоб карда мешавад.
----------------------------------------
aАгар барномаи Microsoft EXCEL бо забони русӣ бошад: Формулы=>Вставить Функцию=>Категория: Финансовые=>Выберите Функцию: ВСД (Внутренняя ставка доходности) (Дар қисмати Предположение барои аниқтар шудани натиҷа рақами 0,001 гузошта мешавад)
b Агар барномаи Microsoft EXCEL бо забони англисӣ бошад: Formulas=>Insert Function=>Select category:Financial=> Select a function: IRR (Internal rate of return) (Дар қисмати Guess барои аниқтар шудани натиҷа рақами 0,001гузошта мешавад)
91. Ташкилотҳои қарзӣ баҳисобгирии шумораи рӯзҳои тақвимии солро (360 ё 365) барои ҳисоб намудани фоизи қарзҳо мувофиқ ва ё вобаста ба воситаҳои ҷалбшаванда (пасандозҳо ва ғ.) ба роҳ монда, сиёсати ягонаро ҳангоми ҳисобкунии фоизҳо вобаста ба шумораи рӯзҳои тақвимии сол бояд истифода намоянд.
Формулаи ҳисоб кардани фоизи қарз:
(k * r * t)
S = -----------------
D * 100
S- маблағи фоизи ҳисобкардашудаи қарз;
k- бақияи қарз;
r- меъёри фоизи солонаи қарз;
t- шумораи рӯзҳои истифодашудаи қарз;
D- шумораи рӯзҳои тақвимии сол (360 ё 365).
БОБИ 12. ТАРТИБИ РӮЁНИДАНИ ФОИЗИ ҚАРЗ
92. Фоизҳои аз рӯи амалиёти қарздиҳӣ гирифташуда - фоизҳое мебошанд, ки аз суратҳисобҳои қарздорон (суратҳисобҳои амонатӣ, суратҳисобҳои пасандозии ташкилоти қарзӣ, аз ҷумла суратҳисоби муросилотии ташкилоти қарзӣ) гирифта шудаанд ва бо тартиби муқарраршуда ба суратҳисоб ё хазинаи ташкилоти қарзӣ гузаронида мешаванд.
93. Маблағҳои фоизи қарз ба таври зайл пардохт карда мешаванд:
а) аз суратҳисобҳои қарздор (суратҳисоби пасандозӣ, суратҳисоби амонатии дархостӣ, суратҳисоби амонатии муҳлатнок), аз музди меҳнати ҳисобкардашудаи қарздор, дар асоси супоришномаи пардохтӣ, агар дар шартномаи қарзӣ чунин ҳуқуқ пешбинӣ шуда бошад;
б) аз суратҳисобҳои қарздор ба ҳисоби ташкилоти қарзӣ ба воситаи муассисаи алоқа ё дигар ташкилотҳои қарзӣ дар асоси супориши хаттии он;
в) дар асоси варақаи ворида ба хазинаи ташкилоти қарзӣ қабул кардани маблағи фоизи қарз;
г) дар асоси фармоиши пардохтии воҳиди сохтории дахлдори ташкилоти қарзӣ бо истифода аз воситаҳои электронии пардохтӣ, аз ҷумла корти пардохтии бонкӣ ва ҳамёни электронии мушаххасшуда.
94. Баҳисобгирии фоизҳои қарзи додашудаи ташкилоти қарзӣ дар асоси фармоиши воҳиди дахлдори ташкилоти қарзӣ ба воҳиди ҳисобдорӣ ё амалиётии ташкилоти қарзӣ амалӣ мегардад.
95. Дар ҳолати барҳамхӯрии шахси ҳуқуқӣ-қарзгир, ташкилоти қарзӣ ҳисобкунии минбаъдаи фоизҳоро қатъ намуда, талаботро оид ба ҳамаи уҳдадориҳои шахси ҳуқуқӣ-қарзгир бо назардошти фоизи қарз бо тартиби муқаррарнамудаи қонунгузорӣ ба комиссияи барҳамдиҳӣ пешниҳод менамояд.
96. Дар ҳолати фавти муштарӣ, қабули қарори суд оид ба вафотёфта эълон намудан ва ё ғайри қобили амал донистани ӯ (бо пешниҳоди ҳуҷҷатҳои тасдиқкунанда), ташкилоти қарзӣ ҳисобкунии минбаъдаи фоизҳоро қатъ намуда, талаботро оид ба ҳамаи уҳдадориҳои шахси воқеӣ - қарзгир бо назардошти фоизи ҳисобшудаи қарз бо тартиби муқаррарнамудаи қонунгузорӣ ба Кумитаи қарзӣ ва дигар мақомоти идоракунии ташкилоти қарзӣ (Раёсат, Шӯрои нозирон, Шӯрои парасторон) пешниҳод менамояд.
Замима ба Дастурамали № ___ дар бораи
тартиби додани қарз ва ҳисоб кардани фоиз дар ташкилотҳои қарзӣ
Намунаи 1. Фоизҳои моҳонаи қарз ҳармоҳа, маблағи асосии қарз дар охири давра ва ҳаққи хизматрасонӣ дар санаи гирифтани қарз ситонида мешавад.
Маблағи қарз
|
20000
|
cомонӣ
|
Фоизи қарз
|
24%
|
солона
|
Муҳлати қарз
|
12
|
моҳ
|
Санаи додани қарз
|
01.06.2021
|
сол
|
Ҳаққи хизматрасонӣ
|
200 сомонӣ (1% аз маблағи умумӣ)
|
|
|
|
|
|
Р/т
|
Сана
|
Бақияи қарз
|
Ҷамъи пардохти қарз ва фоизи он (ҳармоҳа)
|
Пардохти қарзи асоси
|
Пардохти фоизи қарз
|
Ҳаққи хизматрасонӣ
|
|
01.06.2021
|
-20 000
|
-19 800
|
|
|
200
|
1
|
01.07.2021
|
20 000
|
400
|
0
|
400
|
|
2
|
01.08.2021
|
20 000
|
400
|
0
|
400
|
|
3
|
01.09.2021
|
20 000
|
400
|
0
|
400
|
|
4
|
01.10.2021
|
20 000
|
400
|
0
|
400
|
|
5
|
01.11.2021
|
20 000
|
400
|
0
|
400
|
|
6
|
01.12.2021
|
20 000
|
400
|
0
|
400
|
|
7
|
01.01.2022
|
20 000
|
400
|
0
|
400
|
|
8
|
01.02.2022
|
20 000
|
400
|
0
|
400
|
|
9
|
01.03.2022
|
20 000
|
400
|
0
|
400
|
|
10
|
01.04.2022
|
20 000
|
400
|
0
|
400
|
|
11
|
01.05.2022
|
20 000
|
400
|
0
|
400
|
|
12
|
01.06.2022
|
|
20 400
|
20 000
|
400
|
|
Меъёри самараноки фоизи солона
|
25%
|
|
|
|
Намунаи 2. Қарз вобаста ба муҳлат мутаносибан ба давраҳо баробар тақсим карда шуда, маблағи фоизи қарз аз бақияи қарз дар охири давра ҳисоб карда мешавад ва ҳаққи хизматрасонӣ дар санаи гирифтани қарз ситонида мешавад.
Маблағи қарз
|
20000
|
cомонӣ
|
Фоизи қарз
|
24%
|
солона
|
Муҳлати қарз
|
12
|
моҳ
|
Санаи додани қарз
|
01.06.2021
|
сол
|
Ҳаққи хизматрасонӣ
|
200 сомонӣ (1% аз маблағи умумӣ)
|
|
|
|
|
|
Р/т
|
Сана
|
Бақияи қарз
|
Ҷамъи пардохти қарз ва фоизи он (ҳармоҳа)
|
Пардохти фоизи қарз
|
Пардохти қарзи асоси
|
Ҳаққи хизматрасонӣ
|
|
01.06.2021
|
-20 000,0
|
-19 800,0
|
|
|
200
|
1
|
01.07.2021
|
-18 333,3
|
2 066,7
|
400,0
|
1 666,7
|
|
2
|
01.08.2021
|
-16 666,7
|
2 033,3
|
366,7
|
1 666,7
|
|
3
|
01.09.2021
|
-15 000,0
|
2 000,0
|
333,3
|
1 666,7
|
|
4
|
01.10.2021
|
-13 333,3
|
1 966,7
|
300,0
|
1 666,7
|
|
5
|
01.11.2021
|
-11 666,7
|
1 933,3
|
266,7
|
1 666,7
|
|
6
|
01.12.2021
|
-10 000,0
|
1 900,0
|
233,3
|
1 666,7
|
|
7
|
01.01.2022
|
-8 333,3
|
1 866,7
|
200,0
|
1 666,7
|
|
8
|
01.02.2022
|
-6 666,6
|
1 833,3
|
166,7
|
1 666,7
|
|
9
|
01.03.2022
|
-5 000,0
|
1 800,0
|
133,3
|
1 666,7
|
|
10
|
01.04.2022
|
-3 333,3
|
1 766,7
|
100,0
|
1 666,7
|
|
11
|
01.05.2022
|
-1 666,6
|
1 733,3
|
66,7
|
1 666,7
|
|
12
|
01.06.2022
|
0,0
|
1 700,0
|
33,3
|
1 666,7
|
|
Меъёри самараноки фоизи солона
|
26%
|
|
|
|
Намунаи 3. Қарз ва маблағи фоизи он ба давраҳо ба усули аннуитет тақсим карда шуда, ҳаққи хизматрасонӣ дар санаи гирифтани қарз ситонида мешавад.
Маблағи қарз
|
20000
|
cомонӣ
|
Фоизи қарз
|
24%
|
солона
|
Муҳлати қарз
|
12
|
моҳ
|
Санаи додани қарз
|
01.06.2021
|
сол
|
Ҳаққи хизматрасонӣ
|
100 сомонӣ (0,5% аз маблағи умумӣ)
|
|
|
|
|
|
Р/т
|
Сана
|
Бақияи қарз
|
Ҷамъи пардохти қарз ва фоизи он (ҳармоҳа)
|
Пардохти фоизи қарз
|
Пардохти қарзи асоси
|
Ҳаққи хизматрасонӣ
|
|
01.06.2021
|
20 000,0
|
-19 900,0
|
|
|
100
|
1
|
01.07.2021
|
18 508,8
|
1 891,2
|
400,0
|
1 491,2
|
|
2
|
01.08.2021
|
16 987,8
|
1 891,2
|
370,2
|
1 521,0
|
|
3
|
01.09.2021
|
15 436,4
|
1 891,2
|
339,8
|
1 551,4
|
|
4
|
01.10.2021
|
13 853,9
|
1 891,2
|
308,7
|
1 582,5
|
|
5
|
01.11.2021
|
12 239,8
|
1 891,2
|
277,1
|
1 614,1
|
|
6
|
01.12.2021
|
10 593,4
|
1 891,2
|
244,8
|
1 646,4
|
|
7
|
01.01.2022
|
8 914,1
|
1 891,2
|
211,9
|
1 679,3
|
|
8
|
01.02.2022
|
7 201,1
|
1 891,2
|
178,3
|
1 712,9
|
|
9
|
01.03.2022
|
5 454,0
|
1 891,2
|
144,0
|
1 747,2
|
|
10
|
01.04.2022
|
3 671,9
|
1 891,2
|
109,1
|
1 782,1
|
|
11
|
01.05.2022
|
1 854,1
|
1 891,2
|
73,4
|
1 817,8
|
|
12
|
01.06.2022
|
0,0
|
1 891,2
|
37,1
|
1 854,1
|
|
|
Меъёри самараноки фоизи солона
|
25%
|
|
|
|
Намунаи 4. Қарз дар чор моҳи аввал имтиёз дошта, танҳо маблағи фоизи қарз пардохт карда мешавад ва дар боқимонда давраҳо қарз ва фоизи он ба давраҳо тақсим карда шуда (усули аннуитет), ситонидамешавад.
Маблағи қарз
|
20 000
|
cомонӣ
|
Фоизи қарз
|
24%
|
солона
|
Муҳлати қарз
|
12
|
моҳ
|
Санаи додани қарз
|
01.06.2021
|
сол
|
Ҳаққи хизматрасонӣ
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Р/т
|
Сана
|
Бақияи қарз
|
Ҷамъи пардохти қарз ва фоизи он (ҳармоҳа)
|
Пардохти фоизи қарз
|
Пардохти қарзи асоси
|
Ҳаққи хизматрасонӣ
|
|
01.06.2021
|
20 000,0
|
-20 000,0
|
|
|
|
1
|
01.07.2021
|
20 000,0
|
400,0
|
400,0
|
0,0
|
|
2
|
01.08.2021
|
20 000,0
|
400,0
|
400,0
|
0,0
|
|
3
|
01.09.2021
|
20 000,0
|
400,0
|
400,0
|
0,0
|
|
4
|
01.10.2021
|
20 000,0
|
400,0
|
400,0
|
0,0
|
|
5
|
01.11.2021
|
17 669,8
|
2 730,2
|
400,0
|
2 330,2
|
|
6
|
01.12.2021
|
15 293,0
|
2 730,2
|
353,4
|
2 376,8
|
|
7
|
01.01.2022
|
12 868,7
|
2 730,2
|
305,9
|
2 424,3
|
|
8
|
01.02.2022
|
10 395,8
|
2 730,2
|
257,4
|
2 472,8
|
|
9
|
01.03.2022
|
7 873,6
|
2 730,2
|
207,9
|
2 522,3
|
|
10
|
01.04.2022
|
5 300,8
|
2 730,2
|
157,5
|
2 572,7
|
|
11
|
01.05.2022
|
2 676,7
|
2 730,2
|
106,0
|
2 624,2
|
|
12
|
01.06.2022
|
0,0
|
2 730,2
|
53,5
|
2 676,7
|
|
Меъёри самараноки фоизи солона
|
24%
|
|
|
|
|